"ΚΟΛΙΑΝΤΑ 2009"-Αμπελόκηποι Καστοριάς

"ΚΟΛΙΑΝΤΑ 2009"-Αμπελόκηποι Καστoριάς

Στο χωριό Αμπελόκηποι Καστοριάς,κάθε χρόνο 23 κ 24 Δεκεμβρίου ,αναβιώνουν παλιά έθιμα,τα τελευταία χρόνια με την φροντίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού(ΠΕΛΣΑ) αλλά υπάρχει και πηγαία αυθόρμητη συμμετοχή και από τα νέα παιδιά που εορτάζουν τα "Κάλαντα¨που εδώ, από παλιά λέγονται "Κόλιαντα".

Ενα μικρό VIDEO 1:To Αναμμα με ΚΛΙΚ ΕΔΩ

23-12-2009: Το βράδυ στην πλατεία του χωριού ο Σύλλογος άναψε την παραδοσιακή μεγάλη Φωτιά "Μπουμπούνα".Παραβρέθηκαν πολύς κόσμος,χωριανοί αλλά και φίλοι από άλλες περιοχές.Υπό τους ήχους της μουσικής  μοιράσθηκαν κεράσματα (ψημμένα κάστανα και ψητές πατάτες στη "ζιάρα" και μελομακάρονα) με τοπικό κρασί.Στο άναμμα της Μπουμπούνας,ο πάντα παρών Κώστας Βασιλειάδης,μέλος ΔΣ του ΠΕΛΣΑ,έδωσε φαντασμαγορικό αποτέλεσμα ρίχνοντας την φωτιά για το άναμμα άπό την κορυφή του παρακείμενου υδατόπυργου, μαζί με την εκτόξευση πυροτοτεχνημάτων.

Σε κάθε δυνατό άναμμα ο κόσμος φωνάζει "ΚΟΛΙΑΝΤΑΑΑΑ!".

Είναι μια ευκαιρία να βρεθούν συγχωριανοί και φίλοι ,να ανταλλάξουν ευχές και να γευθούν τα κεράσματα του Συλλόγου που φέτος, με σεβασμό στην σχετική παραίνεση του συγχωριανού μας ιερέα παπα Γρηγόρη, ήταν όλα νηστίσιμα.

Ενα μικρό VIDEO 2 με ΚΛΙΚ ΕΔΩ

Βέβαια υπήρξαν οι σχετικές "γκρίνιες" από τους θιασώτες της "τσίκνας", που δεν εννοούν φωτιά χωρίς ψητό έδεσμα.Υπάρχει πάντα το δίλημμα:-γλέντι με ψητά στη Φωτιά ή σεβασμός της Νηστείας, προ των Χριστουγένων.?Καθένας έχει την προσωπική του ελεύθερη επιλογή σε αυτό ,αλλά είναι διαφορετκό να παροτρύνει κανείς  συλλογικά την μη τήρηση της Νηστείας ή να την ειρωνεύεται.

Ενα μικρό VIDEO 3 με ΚΛΙΚ ΕΔΩ

Το έθιμο έχει βέβαια τις καταβολές του στην αρχαιότητα σε προχριστιανικούς χρόνους (γιορτές 12ήμερου,Σατουρνάλια, 'καλικάντζαροι' κλπ) ,όπου η φωτιά συνοδεύονταν με σφάγια, αλλά στην πορεία μεταλλάχθηκε και υιοθετήθηκε και στους χριστιανικούς χρόνους με άλλο συμβολισμό στη Φωτιά των Βοσκών,κοντά στη Φάτνη που γεννήθηκε ο Χριστός και στην επιθυμία των πιστών να δημιουργήσουν ζεστό περιβάλλον για το Θείο Βρέφος ,παραμονές της Γέννησης.

Υπάρχουν αντιφατικές εφαρμογές του εθίμου,αλλού με νηστίσιμα και αλλού με "γουρουνοχαρές", "τσιγαρίδες" και ψητά.

Τι γίνονταν παλιότερα στο Χωριό?-Καναγκιρίσια μαμπέτια για τις "κουλιανταρέοι"

Στο παρελθόν διηγούνται οι  παλιότεροι (αλλά και αρκετοί την έχουμε προλάβει) ότι η Φωτιά ανάβονταν στην πλατεία μπροστά στην παλιά εκκλησία της Παναγίας.Τα ξύλα μαζεύονταν από τα παιδιά του χωριού,(προσωπικά θυμάμαι που μαζεύαμε με τον Σωκράτη και άλλους συνομηλίκους μας όλο το φθινόπωρο),λίγα λίγα ξύλα, από το "Κουρί",το "Ορμάνι" και άλλα χωράφια.

Οταν άναβε η φωτιά,αρκετοί διασκορπίζονταν στις γειτονιές για "συλλογή" συπληρωματικών ξύλων ακόμα και από φράχτες σπιτιών η και από υπόστεγα οι πιό "θαραλέοι" και τάχα "ετσι για το καλό" και όπου έβρισκαν κρεμασμένα λουκάνικα για στέγνωμα(από τα γουρούνια που είχαν σφάξει αυτές τις μέρες) τα "φορολογούσαν" με ποσοστά 20%-30%-100% καμιά φορά μαζί με το ξύλο και τάφερναν στην Φωτιά για ψήσιμο.Εφερναν και κρασί από τα σπίτια τους για κέρασμα, αλλά στην συνέχεια άμα τέλειωνε, κάποιοι έκαναν σχετικές "επιχειρήσεις" στα "κατώϊα" και όποια έβρισκαν πρόχειρα και αφύλαχτα,¨τιμούσαν" ανάλογα τα βαρέλια τους,πάντα κατά το έθιμο "έτσι για καλό"!.Αναφέρονται περιστατικά που "για πλάκα" κάποιοι έφερναν από μέσα από τα υπόστεγα του παπα Γιώργη ξύλα-κούτσουρα και ο μακαρίτης παπαΓιώργης (μερακλής και κείνος στο κρασί), που ήταν στην Φωτιά τάσκιζε ο ίδιος μέχρι που του φάνηκαν "σαν γνωστά κούτσουρα".

-Αρε,που τα βρήκατι αυτά?Εχι γούστου νάνι θ'κάμ?--Ε.."Κόλιαντα,δεν είνι παπα Γιώργη?Εισύ τάσκιζις πάντους ιδώ,ειμείς μόν'τάφιράμι!-Αει ρι να σας πάρ'η ευχή να σας πάρ"-Αη,ντι,Χρόνια πουλλά,ας πάου να φέρου κι καμιά κανάτα κρασί απ'του κατώϊ προυτού μι του φέρτι ιδώ μι καμιά άλλ'κανάτα!.

Ενα μικρό VIDEO 4 με ΚΛΙΚ ΕΔΩ

Αλλο περιστατικό που έχω ακούσει είναι για τον παπού τον Γιώργη(Τσίγγο) που  είχε ξαπλώσει πάνω στο κάρο του, να φυλάει τα ξύλα που είχε φορτωμένα μην του τα "συλλέξουν" οι ¨κουλιανταρέοι".Αλλα νύσταξε και αποκοιμήθηκε και κάποιοι τον τράβηξαν για την φωτιά μαζί με το κάρο φωνάζοντας "Κόλιανταααα"!

** Για να μπούμε στο πνεύμα της εποχής συνεχίζουμε την διήγηση με το τοπικό ιδίωμα ομιλίας του χωριού.,όπως τόχουμε ζήσει.............

     Κάπους έτσ' λοιπόν γιλούσαν οι "τρανύτιροι" τα Κόλιαντα, κανάν κιρό στου χουριό.Αλλοι' πάλι, γύρου-γύρου απού τη φουτιά,τριγιουρνούσαν μι "τζιουμαλίκις"(φούρκα-ξύλο) κι μόλις έβλειπαν κανέναν ξιχασμένου μι ανοιχτά πουδάρια,ρούκουναν τη ΄τζιουμαλίκα" απού κάτ' κι την έπιαναν δυό, ένας μπρουστά κι άλλους πίσου κι τους σήκουναν απάν'-κατ' ,μι τη "τζιουμαλίκα",φουνάζουντας ΚΟΛΙΑΝΤΑΑΑ-ΚΟΛΙΑΝΤΑΑΑΑ!,κι παταγώνουνταν όλ' στα γέλια, που ήβληπαν τουν άλλου να λιέει: αμαν-αμαν σιγά την "οικουγένεια"(τ'αχαμνά τ').

Ικτός απ'την τρανή Φουτιά,μαζώνουνταν κάμπουσοι χουριανοί  κι σι γειτουνιές,(μάλλουν αντρέπουνταν  κι λίγου να τις βλιέπουν πουλλιοί να τσιμπούν κι κανένα μουρσιασμένου μπρουστά στην πλατέα στην  ικκλησιά)  κι έτσ',παρέις-παρέις βρίσκουνταν κι άναβαν μικρότιρις φουτιές μι μιζέδις,τουρσιά,ξυνά κι κανά μουρσιασμένου λουκάνκου ή κανά κουμάτ' γουρουνίσιου ή τσιγαρίδις μι τσίπουρου κι κρασί, στουν σουφρά.
Ενα τέτοιου στέκι' ήταν η άλλ' μικρότιρη πλατέα,όξου από του Τράϊκου και του Ζήσκου του σπίτ'.Ικεί "κουμάντου",έκαμαν ου μπαρμπα Θουμάς του Ζήσκου κι ου Κώτσιους του Τράϊκου,Θός σχουρέστους κι τις δυό.Είχαν κι ένα κιέρασμα για όποιουν πιρνούσι,κάθουνταν κι παράδειχαν τα καναγκιρίσια μι καλαμπούρια κι μείς οι μικρότιροι τους άκουγάμι κι γιλούσαμι.,αφού ολουένα πάειναμι απ΄ τη μια φουτιά στην άλλ'. κι φώναζάμι ...Κόλιανταααα.! κι έτσ' έκανάμι τρανό χάζ'!....

Του προυί, την άλλ' μέρα,βαθειά χαραή,μαζώνουνταν παρέοις οι "Κουλιανταρέοι" η "Κουλιαντάρδις", μι ¨φούρκις"-"τζιουμαλίκις",τριγιουρνούσαν στου χουριό μι χουρατά κι τραγούδια σαν κι αυτό:

"Κόλιαντα ,Κουντύλινα,μπάμπου Τραγατσίκινα,

δώσμ'  ιένα κουλάτσιε,κιαν δε μι δίν'ς κουλάτσιε,

δώσμι την θυγατέρα'σ,

να την τσιμπώ, να την φιλώ ,κι πάλι θα στη φέρου!

ΚΟΛΙΑΝΤΑΑΑΑ!Μπάμπου ΚΟΛΙΑΝΤΑΑΑΑ!" 

* "κουλάτσιε:μικρό κυκλικό ψωμάκι-κουλουράκι ειδικά ψημένο για τα Κόλιαντα.

*μαλάθα:κάνιστρο πλεγμένο με λεπτή ξυλόβεργα

Μι τις "τζουμαλίκις" βαρούσαν τις πόρτις στα σπίτια.
-Ποιός είνι,ποιός,ρουτούσαν απού μέσα οι θειές ή οι μπάμπις.-ΚΟΛΙΑΝΤΑ Μπάμπoυ ΚΟΛΙΑΝΤΑΑΑ! απουκρίνουνταν οι "Κουλιανταρέοι"-

-Αει ,Χρόνια Πουλλά ,μαρ'μάνα μου,ήλιγε η θειά.-Ελατι μέσα να "συμπήστι" τη φουτιά μι τη φούρκα.Ετσ' ήταν του αντέτ'(έθιμου).
Εμπινι ένας "Κουλιαντάρ'ς" και "συμπούσι"(ανακάτουνι) τη φουτιά στη σόμπα,τη μασιίνα,λιέγουντας ηφχιές
- Αηντι κι του χρόν',μι  πρόβατα και μι ζά-Κόλιαντα!

-Πιρίμινάτε λίγου,πιρίμινάτι, να πάρου την μαλάθα.

Σι λίγου έβγινι η θειά, μι την μαλάθα,γιουμάτ' κάστανα,καρύδια,κουλατσίνια.Τις έδινιν πρώτα "κουλατσίνια" έναν-έναν,καμιά φουρά κανά πουρτακάλ' ή μανταρίν', άμα είχι κι ύστερα ητοιμάζουνταν να ρίξ' καμιά χούφτα κάσταν ή καρύδια καταή, να τα μάσουν οι "κουλιανταρέοι".

Καμιά φουρά,βρίσκουνταν κανάς σκανταλιάρς "κουλιαντάρς"(τα μαμπέτια λιέν για τουν "Σιάτε"-Θουμά Παπατσάρα-τώρα είνι στην Αυστραλία) που έσκυφτι στου μισοσκόταδου χαμηλά,κάτ'απ'τη μαλάθα κι μι την κλούτσα,τσάκ μιά κι αναπουδουγίριζιν όλ'η μαλάθα καταής,γιλούσαν όλ' για την ιξυπνάδα κι πλακώνουνταν να τα μάσουν όλα τα κάστανα ,όχ' μόν' δυό χούφτις που θάριχνιν η θειά.

-Αχ να σας πάρ'ευχή, να σας πάρ'.Αμ ιγώ για τι σας τα'χα.Αμα Αει.Αηντι "Κόλιαντα κι του χρόν' "

Αυτά κι άλλα πουλλά παραδείχνουν οι τρανύτιροι κι κάπους έτσ' μιλούσαν οι μπάμπις,οι θειές,οι μάνις κι οι πατιράδις μας.

Ιμείς,όσ'έμαθάμε καμπόσα γράμματα, έχουμι υπουχρέουσ' να τα γράφουμι,να μη τα ξιχνούμι,μπουρεί να γιλούμι καμιά φουρά μαζί μι τους τρανύτιρους αλλά όχι να τις πιργιαλούμι,γιατί όποιους πιργιαλάει τη φαμιλιά τ', τουν ιαυτό τ'πιργιαλάει.Να τα ξέρουμι,να τα παραδείχνουμι μι σιβασμό ,γιατί όποιους δεν ξέρ' απού που κρατάει,δεν ξέρ'που πηγαίν'....Αηντι κι του χρόν'
===============================================

Αργότερα όταν Δάσκαλος ήταν ο Χάσιος είχε καθιερωθεί να γυρίζουν το απόγευμα,την παραμονή Κάλαντα με το Σπήλαιο-Φάτνη, ψάλλοντας τα γνωστά Κάλαντα:

"Καλήν εσπέραν Αρχοντες,

αν είναι ο ορισμό σας,

Χριστού την θεία Γέννηση

να πώ στ'αρχοντικό σας......."

24-12-2009: Σήμερα στο χωριό γυρίζουν ανήμερα στα Κάλαντα παιδάκια με μικρές παρέες με Τρίγωνα,ψάλλοντας τα παραπάνω γνωστά  Κάλαντα,πιο πολύ στα συγγενικά τους σπίτια,ενώ οι παλιοί "Κουλιανταρέοι" γύριζαν σε όλο το χωριό.

Ο Πολιτιστ.Σύλλογος με μέλη του, ανήμερα γυρίζουν με Οργανα σε όλο το χωριό, που τραγουδούν τα Κάλαντα,μοιράζουν το Ημερολόγιο του Συλλόγου και περιφέρουν τον Κουμπαρά, που συγκεντρώνει, πάντα από τους χωριανούς που το εκτιμούν, ένα εύλογο ποσό που καλύπτει μέρος της δαπάνης διοργάνωσης των Καρναβαλιών αλλά και λοιπές υποχρεώσεις του Συλλόγου.

Από την περιοδεία με τα Οργανα δείτε Ενα μικρό VIDEO με ΚΛΙΚ ΕΔΩ

Χρόνια Πολλά λοιπόν και του Χρόνου!...κι του Χρόν'...!