Μεγάλο Λευκάδι στο Παλιό Πηγάδι.-Αμπελόκηποι Καστοριάς

΄Ηταν Μ.Πέμπτη 9-4-2015 το απόγευμα η μέρα που το Ιστορικό Μεγάλο Λευκάδι στο Παλιό Πηγάδι του Χωριού μας, στους Αμπελόκηπους Καστοριάς, δεν άντεξε στους ισχυρούς ανέμους και έπεσε ξεριζωμένο.

Το Μεγάλο Λευκάδι, ήταν φυτεμένο σε θέση κάτω από τον Λόφο «Τσιφλίκι» όπου ήταν η παλιά θέση του Χωριού «Σδράλτση», σε θέση δίπλα στο Παλιό Πηγάδι με το κρύο νερό, κοντά στον παλιό Ναό του Αη Νικόλα, κοιμητηριακού Ναού σήμερα.

΄Αντεξε για χρόνια, αιώνες, μπόρες, καταιγίδες, αστραπές τούκαψαν πολλές φορές τα μεγάλα κλαδιά του, υπεραιωνόβιο.

Με κορμό, με μέση περίμετρο 6,10μ, διάμετρο βάσης 2,70μ και 4,40μ στις ρίζες του, κείτεται πεσμένο με σάπιο όλο το εσωτερικό του, με μόνο πράσινο, το κυλινδρικό του περίβλημα πάχους 10-15 εκ περίπου.

Δεμένο με την Ιστορία του Χωριού το Μεγάλο Λευκάδι στο Παλιό Πηγάδι, προκάλεσε με την πτώση του μελαγχολικά συναισθήματα στους κατοίκους, που ένιωσαν να χάνεται ένα κομμάτι

γεμάτο ιστορικές αναμνήσεις. Ο φίλος συγχωριανός «ποιητής-Ξένος», αστειευόμενος μου είπε πως σκέφθηκε μέχρι και μνημόσυνο να ζητήσει από τους παπάδες μας να του κάνουν.

Πόσοι διαβάτες, πόσοι μπαχτσιοβάνοι, αγρότες, άνθρωποι του μόχθου, πεζοπόροι ή με τα ζώα τους, δεν σταμάτησαν στις ρίζες του ,να γεμίσουν ένα παγούρι, μια μπούκλα, μια στάμνα ή ένα γκιούμι νερό ή και μόνο να πιούν, με τα δυο τους χέρια, το δροσερό νερό και να ξαποστάσουν κάτω από την σκιά του Μεγάλου Λευκαδιού.

Πόσες χαρές και γλέντια, έχουν σκιάσει τα μεγάλα του κλαδιά, πόσες «κούνιες» για παιδιά με τριχιές, πόσες σχολικές εκδρομές έδωσαν ευκαιρία να παίξουν τα παιδιά.

Ο δρόμος που περνάει δίπλα του, ήταν για χρόνια ο κύριος δρόμος επικοινωνίας με την Καστοριά, από Αη Νικόλα, Δισπηλιό (Δουπιάκι) των χωριών Αμπελόκηποι( Σδράλτση),Μηλίτσα(Σλήμιστα), Κωσταράζι (από θέση Σμίξη) κι έτσι ένα μεγάλο πλήθος διαβάτες, οδοιπόροι, είτε πεζοί είτε με τα ζώα τους, περνούσαν από κει.

Θρύλοι,παραμύθια και παραδόσεις ηλικιωμένων, λένε τάχα πώς οι ψυχές των «Σδραλτσινών» από το κοντινό νεκροταφείο του Αη Νικόλα, είχαν την άδεια να έρχονται, κατ’εξαίρεση, μέχρι το Μεγάλο Λευκάδι και το Παλιό Πηγάδι, για να δροσιστούν,ίσως κατ’επέκταση του «εν τόπω χλοερώ..» που η επιμνημόσυνη υμνολογία αναφέρει.

Πολλοί ηλικιωμένοι μέχρι τέλους της ζωής τους προτιμούσαν νερό από το Παλιό Πηγάδι, όπως η γιαγιά Νούλα του Χατζή, ώσπου ξεψύχησε, μόνο νερό απ΄το παλιό Πηγάδι έπινε, κι όσο μπορούσε μόνη της, η ίδια πήγαινε κι έπαιρνε με την στάμνα της.

Η Ηλικία του Μεγάλου Λευκαδιού-Εκτιμήσεις

Πόσων χρόνων νάταν άραγε το Μεγάλο Λευκάδι? Δεν έχουμε μαρτυρίες που να προσδιορίζουν με ακρίβεια την ηλικία του. ΄Ομως φαίνεται από την θέση με το Παλιό Πηγάδι, ότι είναι συνυφασμένη με την Ιστορία του Χωριού Σδράλτση στα βάθη της Τουρκοκρατίας. Διηγήσεις αναφέρουν ότι ο Πατροκοσμάς ο Αιτωλός στις περιοδείες του στην Δυτ. Μακεδονία ( 1763-73 κ 1775-77 μχ) πέρασε από Δουπιάκι(Δισπηλιό),Σδράλτση(Αμπελόκηποι) και δίδαξε και στη Λόσνιτσα(Γέρμας)

(*Βλ σχετ Αρθρα στο Ιστολόγιό μας

(α) http://ampelokipi-kastoria.blogspot.gr/2011/01/blog-post_30.html

β) http://ampelokipi-kastoria.blogspot.gr/2009/01/blog-post.html

γ) http://ampelokipi-kastoria.blogspot.gr/2013/08/blog-post_24.html ).

Δεν αποκλείεται λοιπόν στην περιοδεία του ,αφού ο δρόμος από Καστοριά προς τα χωριά αυτά, από την θέση αυτή περνούσε, να έκανε μια στάση στο Παλιό Πηγάδι με το Λευκάδι.

Με κάποιες παραδοχές που αναλύονται παρακάτω, με απλοποιημένη μέθοδο «δενδροχρονολόγησης» εκτιμάται η ηλικία του Μεγάλου Λευκαδιού στα 275-314 χρόνια, δηλαδή από 1765- 1701 μχ, χωρίς να αποκλείεται και παλιότερα, οπότε υπήρχε στην περιοδεία Κοσμά του Αιτωλού. .

Τα Παλιό πηγάδι-Παλιά Βρύση-Άλλες Πηγές

Το παλιό Πηγάδι
μετά την Ανάπλαση του 2009.
Διακρίνεται πισω το Μεγάλο Λευκάδι

Η Ιστορία Παλιού Πηγαδιού και Μεγάλου Λευκαδιού είναι παράλληλη. Προφανώς πρώτα υπήρξε το Πηγάδι με νερό που προέρχεται από πρόχειρη καλλιέργεια πηγών από την θέση ροής σήμερα μέχρι απέναντι στην πλαγιά κάτω από τον Λόφο ¨Τσιφλίκι» του παλιού Χωριού «Σδράλτση».΄Ολη η πλαγιά αυτή από τον Αη Νικόλα, Παλιό Πηγάδι μέχρι διασταύρωση με τον δρόμο προς ΄Αργος Ορεστικό(Χρούπιστα) είχε αναβλύζουσες πηγές(«ισβώρια»).

Στο πλάτωμα του Χωριού «Σδράλτση», όπου σήμερα το Πάρκο Αναψυχής του Πολιτιστικού Συλλόγου ΠΕΛΣΑ, ιστορίες(διηγήσεις Θωμά Γιαμπανόπουλου) λένε ότι υπήρχε βαθύ πηγάδι(μπουνάρι) απ΄το οποίο οι κάτοικοι έπαιρναν νερό με «αγγειά» που τα κατέβαζαν με σχοινιά.

Στη διασταύρωση του δρόμου που ανηφορίζει προς ΄Αργος Ορεστικό(Χρούπιστα) υπήρχε αναβλύζουσα πηγή (του Μίσιου του ισβώρ/*τόχε ανακαλύψει τσιομπάνος στην οικογένεια Σίντε-Διηγήσεις Ελευθ. Νικοπούλου/1912-2015) που αργότερα μπαζώθηκε αλλά ίχνη φαίνεται να υπάρχουν στην θέση όπου υπάρχει τεχνικό αποστράγγισης δεξιά στην ανηφόρα..

Νότια από την θέση Τσιφλίκι, στο ρέμα είναι η πηγή «Κεφάλι», όπου είναι η θέση βασικής υδροληψίας του χωριού στην νεότερη βρύση στα Νότια του Χωριού που έγινε το 1953, που διαμορφώθηκε από τον Δήμο Ιωνος Δραγούμη, με φύτευση, λιθόστρωτα για ιστορικούς λόγους, αλλά με νερό από το δίκτυο.

Τα Παλιό Πηγάδι λοιπόν συνεχίζει να τρέχει με βρύση που ξεδίψασε αιώνες τώρα διαβάτες και επισκέπτες.

Εργα του Δήμου Ιωνος Δραγούμη-
Περιμετρικός τοίχος στο Μεγάλο Λευκάδι 2009

Ο Δήμος Ιωνα Δραγούμη, διαμόρφωσε την περιοχή με ανακατασκευή της βρύσης και πετρόχτιστο τοίχο γύρω από το Μεγάλο Λευκάδι.Πέρα από την Βρύση,η διαμόρφωση του χάνδακα απορροής με τσιμέντο δεν ήταν και τόσο επιτυχής, αλλά ευτυχώς η φύση πάντα φροντίζει να καλύπτει με πράσινο ό,τι δεν της αρέσει.

Ο συγχωριανός μας Κώστας Αντωνόπουλος που διετέλεσε αντιδήμαρχος ΄Ιωνα Δραγούμη κι είχε ασχοληθεί με το Παλιό Πηγάδι-Βρύση, αλλά και με την νεώτερη Βρύση,«ανέβασε» στο διαδίκτυο κι αυτός, όπως κι εμείς, πολλές φωτογραφίες του Μεγάλου Λευκαδιού και στην άδοξη πτώση του το 2015, αλλά και στις μέρες που αυτό στέκονταν αγέρωχο(2007),κάποιες απ’αυτές δημοσιεύουμε στο παρόν άρθρο, μαζί με άλλες για τις Βρύσες..

2-5-2015

Ελπίζουμε η Τοπική Κοινότητά μας ,σε συνεργασία με τον Δήμο ΄Αργους Ορεστικού,να αναλάβει πρωτοβουλία για αξιοποίηση της ξυλείας του, αλλά και για την Φύτευση ενός Νέου Λευκαδιού η Πλατανιού στην ίδια θέση για να συνεχιστεί η Ιστορία και νάχουν λόγο ύπαρξης οι θρύλοι και οι παραδόσεις της περιοχής.

Δενδροχρονολόγηση Μεγάλου Λευκαδιού.-Αρχές «Δενδροχρονολόγησης»

Σαν βάση λάβαμε υπόψη κάποιες αρχές «δενδροχρονολόγησης» σύμφωνα με τις οποίες ένα δένδρο αυξάνει την ακτίνα του κορμού του κατ’έτος, σε μήκος που κυμαίνεται από 0,8-1,50 εκ.

Τα παρακάτω βρήκαμε σε φιλικό ιστολόγιο(http://polelia.sedik.gr/age.html)

Αλλά φροντίσαμε για επαλήθευση, σε δένδρα όπου γνωρίζαμε τον χρόνο φύτευσής του.

*Στο ιστολόγιο αναφέρονταν σαν ρυθμός ανάπτυξης 0,5-1,5mm αλλά από την παρατήρησή μας φαίνεται να είναι cm και όχι mm και έτσι το λάβαμε υπόψη

===============================================================================

Ο ρυθμός αυτός διαφέρει ανάλογα με την ποικιλία, αλλά και τις εδαφοκλιματικές και θρεπτικές συνθήκες που υπήρχαν στην περιοχή του δένδρου κατά την διάρκεια της ζωής του και μπορεί να κυμαίνεται γενικά από 0-3mm/έτος αναλόγως των συνθηκών, συνήθως όμως βρίσκεται μεταξύ 0,5 – 1,5cm/έτος.
Επομένως κορμός με μέγιστη ακτίνα R= 120 cm και μέσο ρυθμό ακτινικής αύξησης r=0,8cm/ετος θα έχει

ηλικία Τ= R/r =120:0.8=150 ετών.

Βέβαια ο προσδιορισμός της ακτίνας του κορμού είναι αρκετά δύσκολος αφού ο κορμός παλαιών δένδρων εκτός του ότι συνήθως είναι κοίλος είναι και ασύμμετρα αναπτυγμένος και η νοητή εγκάρσια τομή στο σημείο της μέτρησης ακανόνιστη. Εξέταση τομών σε κορμούς και βραχίονες δείχνει ότι το σχήμα τους ελάχιστες φορές είναι συμμετρικό, ενώ αρκετές φορές είναι εκκεντρικό ή και πολυκεντρικό. Γι αυτό η εκτίμηση της ηλικίας απαιτεί γνώσεις της φυσιολογίας, του τρόπου ανάπτυξης των δένδρων αλλά και των κλιματικών συνθηκών της περιοχής σε μακρά σειρά ετών

Παραδείγματα – Παρατήρησης ρυθμού ανάπτυξης Δένδρων/Εκτίμηση »Δενδροχρονολόγησης» με Παραδοχές

1)Φλαμουριά:φυτεμένη το 1990 Ηλικία Τ=25 έτη.Διάμετρος D=60,5εκ Ακτίνα R=30,25εκ

Ρυθμός ανάπτυξης r=30,25/25=1,21cm/έτος

2)Αγριολεύκαδο φυτεμένο 1990.Περίμετρος Κορμού σήμερα Π=1,65μ.Αρα Ακτίνα R=165/π*2=26,27cm…..r = 26,27/25=1,05 * Σημ.π=3,14*

3)Κερασιά 1990 Τ=25 έτη Π=1,15μ R=18,31cm r= 18,31/25=0,732 cm/έτος

4)Κερασιά 1990 Τ=25 Π=1,20μ R=19,10cm r= 19,10/25=0,764 cm/έτος

5)Καρυδιά (*άγνωστη χρονιά φύτευσης-πιθανή περίοδος 10ετία 1970).

Π=2,15μ D=215/3,14=68,47 R=34,23cm Με παραδοχή r=0,80cm/έτος Προκύπτει Ηλικία Δένδρου Τ=34,23/0,8=43,79=43 έτη ήτοι από 1972-Επαλήθευση/Μια εύλογη πιθανή χρονιά.

6)Πλάτανος σε Εκκλησάκι Παναγίας & ΑγΠνεύματος: *από Διήγηση Ελευθ Νικοπούλου(*1912-2015) ο πλάτανος φυτεύθηκε το 1926 από τον πατέρα της και παππού μου Νάτση Δημητρίου

(**Βλ ΚΛΙΚ Ιστορικό http://ampelokipi-kastoria.blogspot.gr/2009/06/blog-post.html ).
Αρα Ηλικία Τ=89 έτη

Σήμερα Απρίλ ‘2015:Περίμετρος κορμού Πλάτανου Π=3,90μ Διάμετρος D=390/3,14=124,20cm R=62,10cm άρα ρυθμός ανάπτυξης r=62,10/89=0,6977=0,70cm

============================================================

7)Μεγάλο Λευκάδι-Εκτίμηση Χρονολόγησης:Τα 1,2,3,4,5 είναι δένδρα αυλής που θεωρητικά έχουν καλύτερες συνθήκες φροντίδας από τα ελεύθερα αναπτυσσόμενα όπως το Μεγάλο Λευκάδι.Γι αυτό δεν πρέπει να λάβουμε σαν ρυθμό ανάπτυξης από το (2)-Αγριολεύκαδο r=1,05 αλλά r</=0,8cm.

Μέτρηση Διαστάσεων Μεγάλου Λευκαδιού :9-4-2015

Περίμετρος κυρίως κορμού Π=6,10 D=610/3,14=194,27cm R=97,14cm

Διάμετρος εγκάρσια σε βάση D1=2,70m R1=135cm

Διάμετρος σε Βάση-Ρίζες D2=4,40m……..R2=220cm….

α)Αν λάβουμε υπόψη R2=220cm με r=0,8cm….Ηλικία…Τ=220/0,8=275έτη ήτοι από 1740μΧ

β) Αν λάβουμε υπόψη R2=220cm με r=0,7cm….Ηλικία…Τ=220/0,7=314έτη ήτοι από 1701μΧ.

==============================================================
*Σημ:Η παραπάνω Χρονολόγηση δεν φιλοδοξεί να υποστηρίξει "επιστημονική μεθοδολογία" αλλά απλά να προσεγγίσει με απλή εμπειρική μέθοδο, με παρατήρηση & μετρήσεις και να συνταιριάξει διηγήσεις με παραδοχές που ίσως ταιριάζουν με την χρονολόγηση του Μεγάλου Λευκαδιού, αλλά κατ'επέκταση και του Παλιού Πηγαδιού.

Επιμέλεια:Νικόπουλος Χρίστος
==============================================================

Κι ένα αφήγημα,παρακάτω, που δένει με τους θρύλους του Παλιού Πηγαδιού με το Μεγάλο Λευκάδι

Ο δράκος του πηγαδιού

Μαΐου 30, 2010

του συγχωριανού μας Γιώργου Νικολαϊδη/

Δημοσιεύθηκε το 2010 ΚΛΙΚ ΕΔΩ

========================================================================

Η εξαδέλφη μου η Τάνια είχε ακούσει πολλές ιστορίες για το παλιό το πηγάδι. Για το τεράστιο λευκάδι που είναι δίπλα, για το νερό που κουβαλούσαν με τα γκιούμια στο χωριό, για τα ξωτικά που βγαίνανε σαν έπεφτε το φως. Όμως δεν είχε πάει ποτέ εκεί.

– Τόσες φορές μου υποσχεθήκατε να με πάτε στο παλιό το πηγάδι και καμιά φορά δεν πήγαμε.

– Αύριο το πρωί θα πάμε. Κι’ εγώ έχω χρόνια να πάω προς τα εκεί.

Το παλιό το πηγάδι – μια μικρή πηγή πέρα απ’ το ποτάμι – ασκούσε πάντοτε πάνω μου μια ιδιαίτερη γοητεία. Δεν είχα ζήσει την εποχή που το χωριό δεν είχε ακόμη νερό. Απ’ την μικρή ηλικία όμως θυμάμαι την θειά την Φώτη να να περιγράφει με λεπτομέρεια συναντήσεις με πεθαμένους που πήγαιναν καβάλα στ’ άλογο, ντυμένοι στα άσπρα μαζί με τον αρχάγγελο. Κι’ εμείς μικρά παιδιά τότε, καθισμένοι στην παλιά ξύλινη σκάλα του σπιτιού τρέμαμε απ’ το φόβο μας. Δεν θέλαμε όμως να πάμε για ύπνο. Θα χάναμε το τέλος της ιστορίας.

Και πού να τολμήσουμε να πάμε προς τα εκεί όταν σουρούπωνε! Η κάθε σκιά, το κάθε κλαδί έπαιρνε μορφή σαν έπεφτε η νύχτα. ΄Ηταν και τα νεκροταφεία του χωριού λίγο πιο πάνω, κι’ ο πεθαμένος έφτανε με δυο δρασκελιές. Και σ’ όλα τα παραμύθια το πηγάδι το φύλαγε πάντοτε ένας δράκος.

΄Ερχεται το πρωί, παίρνουμε τον κατήφορο, περνάμε το ποτάμι και μπαίνουμε στον χωματόδρομο. ΄Αγριες τριανταφυλλιές και παπαρούνες ανθισμένες γύρω μας .

Το παλιό το πηγάδι μας περίμενε στην ίδια θέση που το είχα αφήσει από τότε. Οργιώδης βλάστηση γύρω. Και το λευκάδι, το ίδιο επιβλητικό όπως είχε μείνει στη μνήμη μου απ’ τα παιδικά μου χρόνια.

Βγάζω τη μηχανή μου να το φωτογραφίσω. Στοχεύω στον τεράστιο κορμό και τα κλαδιά του.

– Κάνε λίγο πιο πίσω για να πιάσεις όλον τον δράκο.

– Ποιόν δράκο βρε Τάνια; Φαντασίες των παλιών ήταν οι ιστορίες με τα ξωτικά.

– Ολόκληρος δράκος παιδάκι μου, δεν τον βλέπεις; Τα μάτια του, το στόμα με τα δόντια του, τα κέρατά του, η ουρά του!

Και τότε μπροστά στα μάτια μου ζωντανεύουνε τα κλαδιά. Ο δράκος ήταν εκεί και μας χαμογελούσε. Και σαν φύγουμε αυτός θα μείνει εκεί, να φυλάει το παλιό το πηγάδι.
==========================================================================

Πηγές:========================================================
1)Αρθρα του Ιστολογίου μας
2)Διηγήσεις Ηλικιωμένων:
(*Ελευθ Νικοπούλου 1912-2015/Ηλίας Παπαδόπουλος/Ν.Νικολόπουλος/Θ.Γιαμπανόπουλος)
3)Ιστορικά
3.1.Αρθρα του Ιστολογίου μας (Χρ.Νικόπουλος)

(α) http://ampelokipi-kastoria.blogspot.gr/2011/01/blog-post_30.html

β) http://ampelokipi-kastoria.blogspot.gr/2009/01/blog-post.html

γ) http://ampelokipi-kastoria.blogspot.gr/2013/08/blog-post_24.html ).
δ)http://ampelokipi-kastoria.blogspot.gr/2009/06/blog-post.html

3.2.Γέφυρα&οικισμός Σμίξη Κωσταραζίου: http://istorikakastorias.blogspot.gr/2014/12/2.html
4)Δενδροχονολόγηση
α)Ιστολόγιο http://polelia.sedik.gr/age.html
β)Εμπειρικές Παρατηρήσεις&Μετρήσεις Χρ Νικόπουλου
5)Αφήγημα Ο Δράκος του Πηγαδιού" του Γιώργου Νικολαϊδη
6)Φωτογραφικό Υλικό:Χρ Νικόπουλου/Κων.Αντωνόπουλου/Γ.Νικολαϊδη/&Αναφερ Ιστολόγια